Export Satsuma

Export Satsuma aardewerk, bekend om zijn fijne gecraqueleerde glazuur en weelderige overglazuurdecoratie in goud en polychroom email, werd voornamelijk voor de westerse markt gemaakt. Ingewikkelde voorstellingen van figuren, landschappen en florale motieven illustreren het minutieuze kunstenaarschap en de weelderige stijl die dit keramiek wereldwijd tot geliefde verzamelobjecten maakten.

Export Satsuma verwijst naar een stijl van Japans aardewerk dat voornamelijk werd geproduceerd in het Satsuma-gebied (de huidige prefectuur Kagoshima) en andere keramische centra in Japan tijdens de late 19e en vroege 20e eeuw, specifiek voor de buitenlandse markt. Gekenmerkt door uitgebreide decoratie, vergulding en complexe figuratieve voorstellingen, werd Export Satsuma zeer gewild in Europa, Noord-Amerika en daarbuiten, met name tijdens de Meiji-periode (1868-1912).

Geschiedenis

Satsuma-aardewerk ontstond in het begin van de 17e eeuw en werd in Japan geïntroduceerd door Koreaanse pottenbakkers die tijdens de Japanse invasies van Korea (1592-1598) naar Japan waren gebracht. De eerste stukken waren eenvoudig, warmgekleurd aardewerk met subtiele glazuren.

Toen Japan zich halverwege de 19e eeuw voor het Westen openstelde, pasten pottenbakkers hun technieken aan om aan de buitenlandse smaak te voldoen. Dit leidde tot Export Satsuma, een meer sierlijke stijl die in grote hoeveelheden werd geproduceerd voor internationale tentoonstellingen, diplomatieke geschenken en commerciële export.

Belangrijke historische punten

• 1867 – Satsuma-aardewerk verscheen in Europa op de Wereldtentoonstelling van Parijs en wekte buitenlandse interesse.
• 1873-1900 – Piekproductie voor exportmarkten, samenvallend met de deelname van Japan aan meerdere wereldtentoonstellingen. * Late Meiji-periode – De productie breidde zich uit van Satsuma naar Kyoto, Osaka en Yokohama, wat leidde tot variaties in stijl en kwaliteit.

Kenmerken

Export-Satsuma-stukken zijn over het algemeen te herkennen aan:

• Lichaam: Romig, ivoorkleurig aardewerk met een fijn gecraqueleerd glazuur (kan-nyū).
• Decoratie: Dichte, kleurrijke overglazuur-emails gecombineerd met weelderige vergulding.
• Thema's: Landschappen, hofscènes, boeddhistische goden en motieven uit het dagelijks leven.
• Textuur: Rijk, reliëf emailwerk (moriage) in bepaalde hoogwaardige exemplaren.

Typische decoratieve elementen

• Brocaatpatronen geïnspireerd op textiel. * Mythologische figuren zoals Kannon, Jizō of Shōki.
• Natuurtaferelen met kersenbloesem, pioenrozen of chrysanten.
• Historische episodes uit de Japanse literatuur of folklore.

Belangrijkste productiecentra

Kyoto

• Bekend om fijne details, delicate penseelvoering en elegante vergulding.
• Werkplaatsen zoals Kinkōzan en Yabu Meizan verwierven internationale faam.

Yokohama

• Gespecialiseerd in grote, opvallende pronkstukken voor westerse verzamelaars.
• Gebruikte vaak felle kleuren en zwaardere vergulding.

Osaka en Kobe

• Produceerde zowel hoogwaardige als massaproducten.
• Veel items werden via deze drukke havensteden geëxporteerd.

Merken en signatuur

Export Satsuma-stukken dragen vaak merktekens op de voet, meestal in goud over rood. Veelvoorkomende elementen zijn:

• Het embleem van de Shimazu-clan (heersers van Satsuma) met de tekst 'cirkel met kruis'.
• Kanji-inscripties die de pottenbakker of werkplaats noemen.
• Zinnen zoals 'Dai Nippon' (Groot Japan), die de nationale trots benadrukken.

Verzamelbaarheid en moderne perceptie

Hoewel massaproductie tot uiteenlopende kwaliteitsniveaus heeft geleid, blijft Export Satsuma een zeer gewild verzamelobject. De mooiste stukken worden gewaardeerd om:

• Buitengewone vaardigheid in het schilderen van miniaturen.
• Complexe verhalende scènes.
• Uitstekende staat met minimaal verlies van vergulding.

Factoren die de waarde beïnvloeden

• Reputatie van de kunstenaar (bijv. Yabu Meizan, Namikawa Yasuyuki).
• Niveau van detail en precisie van de schildering.
• Formaat en unieke vorm. * Staat van emaille en vergulding.

Opmerkelijke voorbeelden

• Vazen voor presentatie in Europese salons.
• Theeserviezen die Japanse motieven combineren met westerse vormen.
• Beeldjes met afbeeldingen van goden, samoerai of geisha.
• Plaquettes en schotels ontworpen voor wanddecoratie.

Nalatenschap

Export Satsuma is zowel een product van Japans aanpassing aan de wereldhandel als een uiting van traditioneel vakmanschap, gevormd door westerse smaken. Tegenwoordig dient het als een getuigenis van de culturele uitwisseling van het Meiji-tijdperk, waarbij binnenlandse artistieke tradities in evenwicht worden gebracht met de vraag van de internationale markt.

Referenties

1. Impey, Oliver. Japanese Export Satsuma, 1867–1914. Londen: British Museum Press, 2002.
2. Ayers, John. The Art of Japanese Porcelain. Londen: Sotheby's Publications, 1982.
3. Cortazzi, Hugh. Japan en de Victoriaanse wereld. Londen: Routledge, 2013.
4. Gisela Jahn. Meiji-keramiek: De kunst van Japans exportporselein en Satsuma-aardewerk, 1868–1912. München: Prestel, 1989.
5. Franks, Sir Augustus W. Japans aardewerk. Londen: South Kensington Museum, 1880.